Poëzie is het spreken, typografie de lichaamstaal. Deze twee disciplines vullen elkaar aan, waarbij ze de ander versterken en verduidelijken. Maud Vanhauwaert omschrijft dichtkunst als een huwelijk tussen die twee domeinen. De Vlaamse dichter werkte voor dit project samen met grafisch ontwerper Jelle Jespers. Sommige gedichten ontstonden bij hen vanuit een inhoudelijk idee, andere vanuit een vormelijk concept. Jelle ziet typografie als de eerste kennismaking met een gedicht. De wijze waarop een gedicht is vormgegeven, moet dan ook weerspiegelen wat de schrijver wil vertellen. “Zowel de keuze van een lettertype, de zetting en de drager kunnen de betekenis of de sfeer doen versterken”, vertelt Jelle.
Letterschilderaar Jasmine Roemendael werkte samen met schrijver Lisette Ma Neza. Met haar typografie voegt Jasmine een extra laag toe aan de woorden van Lisette: “Een werk is interessanter als het ook inhoudelijk iets wil vertellen. Ik ben altijd op zoek naar leuke zinnen, woorden of gedichten om te illustreren.”
Werk door Lisette Ma Neza en Jasmine Roemendael | Foto door Edwin Wiekens
Extra dimensie
Gewoonlijk wordt er bij poëzie al aandacht besteed aan de plaatsing van de woorden op het blad, op maat gemaakte typografie gaat hierin nog een stap verder. Net zoals Van Ostaijen honderd jaar geleden deed, zoekt grafisch vormgever Pieter Boels naar manieren om de boodschap een extra dimensie te geven. “Als de boodschap dan ook nog eens zo tot de verbeelding spreekt als de poëzie van Joost Oomen, met wie ik samenwerkte, is dat een dankbare uitdaging”, vindt hij. Joost streeft er als dichter naar om een nieuw domein te vinden. Dit is volgens hem iets waar Van Ostaijen zeker in is geslaagd. “Of hij daar goed aan heeft gedaan is de vraag, maar zeker is dat hij een domein heeft getoond waar gevaar, ritme en beeld hand in hand kunnen gaan. Dit heeft gezorgd voor een nieuwe soort ongetemde, wilde poëzie”, vindt Joost.
In Bezette Stad staan gedichten die gaan over de Duitse bezetting van Antwerpen tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin ‘Boem Paukeslag’ één van de bekendste artistieke weergaves is. Dichter Jonathan Griffioen vindt dat de gedichten in uitbundige, levenslustige, bijna vrolijke, jazzachtige cadans de Antwerpse honger, dood en oorlog beschrijven. Voor dit project werkte hij samen met Loes van Esch en Simone Trum van het Rotterdamse ontwerpduo Team Thursday. Zij zoeken naar de beeldende vertaling van een tekst, dit kan resulteren in bewegende typografie of een variabel lettertype. Tijdens de gezamenlijke gesprekken bleek dat Team Thursday en Griffioen beide op een bepaalde intuïtieve manier werken, vanuit daar ontstond het vertrouwen om samen dit project aan te gaan.
Werk door Joost Oomen en Pieter Boels | Foto door Edwin Wiekens
Durven
Wat bijzonder is aan deze expositie is dat de typografen en woordkunstenaars vanaf moment één samenwerkten, om op die manier beide disciplines samen te brengen. De samenwerking tussen Van Ostaijen en Jespers vindt grafisch ontwerper Pieter Boels zonder twijfel grensverleggend. Hij noemt hen pioniers in een vorm van ontwerpen waar hij later zijn beroep van heeft gemaakt: typografisch illustreren. Volgens dichter Joost zijn de twee dappere kunstenaars geweest, die de uiterste consequenties van hun artistieke opvattingen durfden aan te gaan.
Schrijver Hind Eljadid werkte voor TYYYPOëzie samen met typograaf Kristyan Sarkis, wiens werk in het Arabisch is. Kristyan probeerde overeenkomsten te vinden tussen zijn werk en dat van Hind. Dat was onder andere het doen van gedurfde en krachtige uitspraken, dat nu als een van de gemene delers voor de posters dient. In de gedichten van Hind staat de rijm soms in het midden van de zin. “In de Arabische vertalingen zit geen rijm, maar ik heb me gefocust op de muziek en het ritme van de letters eromheen”, legt Kristyan uit. Toen Hind de gedichten voordroeg, klonk dat voor hem als muziek.
“In een stedelijke omgeving zijn passanten zo gewend om door te lopen, met ons gedicht willen we de mensen even doen stilstaan.” – Maud en Jelle
Kijk dichterbij
Leesbaarheid is iets dat voor de makers centraal stond. Dichter Maud en grafisch ontwerper Jelle probeerden om posters te maken die werken op zowel een abstract niveau als op een concreet niveau. Afhankelijk van de positie waar je staat, zie je ofwel de esthetische abstractie van de grafiek, of leesbare letters. Het duo Joost en Pieter wilde dat het een uitdaging voor de lezer zou worden, zij willen met hun creatie de kijker prikkelen om in het plaatje op zoek te gaan. “Voorbijgangers zouden geïntrigeerd moeten raken door wat er op de affiches staat, het mag best een beetje inspanning van ze vragen”, vindt grafisch designer Pieter.
Het tweetal Maud en Jelle hoopt dat mensen zich verleid voelen om wat dichterbij te komen kijken: “In een stedelijke omgeving zijn passanten zo gewend om door te lopen, met ons gedicht willen we de mensen even doen stilstaan.” Schrijver Elianne van Elderen vormt een duo met typograaf Aleksandra Samulenkova. Elianne hoopt dat bezoekers zich bewust worden van de details en hierdoor het kleinere meer zullen gaan waarderen.
TYYYPOëzie reist door verschillende locaties in Nederland en Vlaanderen. De eerste stop was in Antwerpen, gevolgd door Kortrijk. Momenteel is de expositie te zien in Breda, waarna hij nog verplaatst naar Eindhoven, Amsterdam en Geel. Het is mogelijk dat er nog meer locaties zullen volgen.
Werken door Hind Eljadid en Kristyan Sarkis (bovenin) en Maud Vanhauwaert en Jelle Jespers (onderin) | Foto door Edwin Wiekens
Kijk voor alle data op www.tyyypoezie.online.
TYYYPOëzie is een project van Stichting Graphic Matters en literair platform Watershed.
Deelnemende duo’s:
Maud Vanhauwaert & Jelle Jespers
Elianne van Elderen & Aleksandra Samulenkova
Jonathan Griffioen & Team Thursday
Joost Oomen & Pieter Boels
Hind Eljadid & Kristyan Sarkis
Lisette Ma Neza & Jasmine Roemendael
